ท่านทราบหรือไม่ว่าเส้นผมบนหนังศีรษะของคนเราตั้งแต่งอกจากรากผมจะมีอายุอยู่บนหนังศีรษะเราได้นาน 2-3 ปี แต่ละเส้นจะงอกยาวประมาณ 1 เซ็นติเมตรต่อเดือน ประมาณ 90  % ของเส้นผมบนหนังศีรษะจะอยู่ในระยะของการเจริญเติบโต และอีก 10 %   จะอยู่ในระยะพักตัว     หลังจากพักตัวได้ 3 ถึง 4 เดือน เส้นผมที่พักตัวแล้วก็จะหลุดร่วงออกไป และเส้นผมใหม่ก็จะงอกแทนที่ ในคนที่สุขภาพปกติจะมีเส้นผมร่วงได้ประมาณวันละ 100-150 เส้น ในวันที่สระผมจะเห็นผมร่วงชัดเจน หลายๆ คนอาจมีเส้นผมร่วงมากผิดปกติจนเป็นกังวล พบทั้งในผู้หญิงและผู้ชาย   อะไรคือปัจจัยร่วมที่ทำให้ผมบางและหัวล้าน? ผมบางและหัวล้านมักเป็นรูปแบบที่พบในผู้ชาย ซึ่งมีสาเหตุหลักจากฮอร์โมนเพศชายแอนโดรเจน ผู้ชายที่มีผมร่วงผมบางตั้งแต่ยังเป็นหนุ่ม มักจะต้องประสพปัญหาหัวล้านในวัยชรา และยังสืบทอดจากกรรมพันธุ์อีกด้วย ผู้หญิงที่มีปัญหาผมบาง มักจะมีเส้นผมร่วงกระจายทั้งศีรษะ ส่วนในผู้ชายมักจะเห็นเป็นล้านที่หน้าผาก กลางศีรษะ หรือท้ายทอย   อะไรคือสาเหตุทำให้เส้นผมร่วงมากผิดปกติ? มีหลายสาเหตุ หากเส้นผมร่วงมากผิดปกติในระยะเวลาสั้นๆ มักจะมีสาเหตุจากสุขภาพที่มีปัญหารุนแรงจากโรครุมเร้า จากโรคติดเชื้อบางชนิด โดยเฉพาะอย่างยิ่ง เชื้อราที่พบบนหนังศีรษะในเด็กจนทำให้เส้นผมร่วงมากผิดปกติ หรือคนไข้หลังจากการผ่าตัด เป็นต้น จากการใช้ยารักษาโรคบางชนิด เช่น ยารักษาโรคเก๊า ยารักษาโรคหัวใจ ยาลดความดันเลือด ยาแก้เครียด ยาคุมกำเนิด และวิตามิน เอ ถ้าได้รับมากเกินไปทำให้เส้นผมร่วงมากผิดปกติได้ สาเหตุจากความเครียดของปัญหาหน้าที่การทำงานหรือจากปัญหาครอบครัว สาเหตุจากการลดน้ำหนักอย่างหักโหมและรุนแรง ทำให้ร่างกายเสื่อมโทรม สาเหตุจากอาหารการกินที่ไม่เหมาะสม ผู้ที่มีพฤติกรรมการกินอาหารที่ผิดปกติ เช่น ไม่กินอาหารเพราะกลัวอ้วนจนผอมโซ หรือหลังการกินอาหารจะกินยาล้างท้องหรือทำให้อาเจียน มีผลทำให้เส้นผมหลุดร่วงมากผิดปกติได้ สาเหตุจากการเปลี่ยนแปลงของฮอร์โมนในร่างกาย เช่น ผมร่วงมากหลังการคลอดบุตร โรคจากฮอร์โมนต่อมไทรอยด์ที่มากเกินไปหรือต่ำเกินไปก็ทำให้เส้นผมร่วงมากผิดปกติได้เช่นกัน สาเหตุการตกแต่งทรงผมด้วยน้ำยาเคมีที่รุนแรงไม่ได้มาตรฐาน และทำซ้ำๆ บ่อยเกินไปจนหนังศีรษะอักเสบ   การแก้ปัญหาและการป้องกันผมร่วงผิดปกติ ควรพบแพทย์เฉพาะทางเพื่อรักษาโรคและสุขภาพ หรือให้แพทย์ปรับเปลี่ยนยารักษาเพื่อลดอาการข้างเคียงที่ทำให้ผมร่วง เมื่อหยุดรับประทานวิตามิน เอที่มากไป อาการข้างเคียงจากพิษสะสมของวิตามินจะหมดไป เส้นผมจะกลับงอกขึ้นใหม่ได้โดยไม่จำเป็นต้องรักษา ผู้ที่ร่างกายไม่ได้รับสารอาหารกลุ่มโปรตีนเพียงพอ เส้นผมจะหยุดเติบโตและหลุดร่วง ดังนั้นควรจะปรับการรับประทานอาหารประเภทโปรตีนให้เพียงพอ เส้นผมจะหยุดร่วงได้ การขาดธาตุเหล็กก็ทำให้เส้นผมหลุดร่วงได้เช่นกัน ธาตุเหล็กหาได้จากอาหารประเภท ถั่ว ฟักทอง ผักใบเขียว หอยแครง และเนื้อแดง เป็นต้น   เรื่องน่ารู้เกี่ยวกับผลิตภัณฑ์ยับยั้งผมร่วง ผลิตภัณฑ์ประเภทน้ำยาบำรุงหรือแชมพูหยุดผมร่วง ที่มีจำหน่ายทั่วไปยังไม่มีงานวิจัยรองรับว่ามีกลไกช่วยยับยั้งเส้นผมร่วงมากผิดปกติได้ ผู้ที่มีปัญหาผมร่วงมากควรพิจารณาถึงต้นเหตุและพยายามแก้ที่ต้นเหตุจากที่กล่าวมาข้างต้น เช่น พบแพทย์เพื่อรักษาโรค หรือปรับเปลี่ยนการกินอาหาร เป็นต้น ส่วนผมร่วงมากที่มีสาเหตุจากพันธุกรรม อาจจะเสริมแต่งทรงผมด้วยวิกผมหรือวิธีอื่นๆ ได้ การใช้ผลิตภัณฑ์ต่างๆ ไม่สามารถช่วยได้ ยาปลูกผม มีทั้งชนิดที่สำนักงานคณะกรรมการอาหารและยารับรองและไม่รับรอง ควรปรึกษาแพทย์ผิวหนังเฉพาะทาง วิตามินเสริม เช่น ซิงค์ แคลเซียม วิตามินบี ธาตุเหล็ก วิตามินดี และไบโอติน ได้รับการยอมรับว่าดีต่อร่างกายและเส้นผม แต่ยังไม่มีงานวิจัยรองรับที่แน่นหนา อย่างไรก็ตามวิตามินเสริมเหล่านี้สามารถได้จากการรับประทานอาหารครบทุกหมู่ได้ เอกสารอ้างอิง 1. American Academy of Dermatology. http://www.aad.org/

  หนังศีรษะประกอบไปด้วยเซลล์ผิวหนังปกติซึ่งจะมีการผลัดเปลี่ยนเซลล์ผิวใหม่ทุกๆ 28 วัน เซลล์เก่าที่ตายแล้วจะถูกผลัดออกไป แต่ถ้าผิวหนังแห้งและใช้ชีวิตประจำวันในห้องปรับอากาศที่เย็นและมีความชื้นต่ำ โดยเฉพาะอย่างยิ่งเมื่อหนังศีรษะได้รับเคมีรุนแรงเป็นประจำ เช่น น้ำยาดัดผม น้ำยาโกรกสีผม แชมพูแรงๆ รวมทั้งผลิตภัณฑ์อื่นๆ บนเส้นผมและหนังศีรษะ หนังศีรษะจะถูกกระทบมากทำให้แห้งและทำให้มีการเร่งผลัดเซลล์ผิวในอัตราเร็วกว่าปกติ เซลล์ที่ตายแล้วที่ถูกผลัดออกจะสะสมเป็นกลุ่มก้อนหนาๆ สังเกตได้เวลาหวีผมหรือเกา จะหลุดออกเป็นเกร็ดขาวๆ ซึ่งเรียกกันทั่วไปว่า ‘รังแค’ นั่นเอง อาการคันศีรษะมักจะตามมาเนื่องจากการสะสมของรังแคเหล่านี้ ซึ่งพบเห็นง่ายตามปกเสื้อ การสะสมของรังแคยังมีผลไปอุดรูขุมขนของเส้นผม ทำให้น้ำมันจากต่อมไขมันที่รากผมไม่สามารถระบายออกมาได้ ยิ่งทำให้หนังศีรษะขาดน้ำมันหล่อลื่นและแห้งคันมากยิ่งขึ้นอีกด้วย ผู้ที่มีปัญหารังแคเรื้อรัง อาจทำให้หนังศีรษะอักเสบและมีเชื้อราเจริญเติบโตมากผิดปกติ ซึ่งในสภาวะปกติหนังศีรษะคนเราจะมีเชื้อราอาศัยอยู่ในปริมาณน้อยและไม่ก่อให้เกิดปัญหา แต่ในสภาวะที่หนังศีรษะมีรังแคมาก เชื้อราจะเจริญเติบโตอย่างรวดเร็วและก่อให้เกิดอาการอักเสบของหนังศีรษะ (Pityriasis capitis) ถ้าอาการรุนแรงขึ้น หนังศีรษะจะมีอาการแดงและมีรังแคเป็นเกร็ดใหญ่ขึ้นและเหลืองเป็นไข ซึ่งเป็นอาการของต่อมไขมันของหนังศีรษะอักเสบ พบมากและบ่อยในวัยรุ่นและอาจมีอาการอักเสบลามถึงเปลือกตาได้ วิธีแก้ไขปัญหาหนังศีรษะคันและแห้ง 1) หลีกเลี่ยงการเกาหนังศีรษะที่รุนแรงระหว่างสระผมด้วยเล็บคมยาว อาจทำให้เส้นผมขาดหลุดร่วงยิ่งขึ้น2) เลือกใช้แชมพูสระผมที่อ่อนโยนและมีองค์ประกอบของสารมอยส์เจอร์ เพื่อเพิ่มความชุ่มชื้นของหนังศีรษะ3) ควรใช้ผลิตภัณฑ์บำรุงหนังศีรษะโดยตรง เช่น ครีมนวดผมชนิดเข้มข้น หรือ น้ำมันนวดหนังศีรษะ นวดทิ้งไว้บนหนังศีรษะอย่างน้อย 15-20 นาทีก่อนล้างออก เนื้อครีมและน้ำมันจะช่วยขจัดรังแคส่วนเกินให้หลุดลอกออกไปได้ และ เพื่อเพิ่มความชุ่มชื้นให้หนังศีรษะ4) ใช้แชมพูขจัดรังแค อาทิตย์ละ 1 ครั้งเพื่อช่วยขจัดรังแคที่สะสมออกและบางเบาลง5) ควรลดการใช้น้ำอุ่นสระผม เพราะน้ำอุ่นจะทำให้น้ำมันธรรมชาติถูกชะล้างออกมากเกินไป ทำให้หนังศีรษะขาดน้ำมันที่จะปกป้องไม่ให้สูญเสียความชุ่มชื้น นอกจากนี้ควรลดอุณหภูมิในการเป่าและจัดแต่งทรงผมอีกด้วย หากการดูแลเบื้องต้นตามข้อแนะนำทั้ง 5 ข้อไม่ได้ผล ขั้นต่อไปควรไปพบแพทย์เพื่อปรึกษาปัญหาอักเสบของหนังศีรษะต่อไป

สวยอย่างฉลาดรศ.ดร.พิมลพรรณ พิทยานุกุล : คณะเภสัชศาสตร์ ม.มหิดลคนรอบตัวทั้งหญิงและชายมักบ่นให้ฟังว่าผมร่วงทุกวัน ทำให้เป็นกังวลและคอยสอดส่องว่ามียาดีที่ไหนจะได้ไปซื้อหามากินและทา ปัญหาเหล่านี้พบในเกือบทุกวัย โดยเฉพาะอย่างยิ่งสาวใหญ่และหนุ่มใหญ่ บางคนแทบจะไม่เหลือเส้นผมแล้ว เห็นศีรษะล้านเป็นขุนช้าง แต่ก็ยังพยายามหายาดีมากินและทาทำให้เสียเงินเสียทองไปมากมาย แต่ก็ยังไม่ได้ผล ทั้งหมดนี้เกิดจากความไม่เข้าใจธรรมชาติของร่างกาย หลายคนยังมีความหวังทั้งนี้ขึ้นอยู่กับเหตุปัจจัยที่มีผลต่อการหลุดร่วงของเส้นผม แต่หลายคนที่ศีรษะล้านเป็นขุนช้างและล้านมานานหลายปีแล้ว โอกาสจะสมหวังคงเป็นไปไม่ได้เพราะรากผมฝ่อไปหมดแล้ว การจะไปกินยาหรือทายาเพื่อให้เส้นผมงอกอีกนั้นเป็นไปไม่ได้เพราะไม่มีรากผมเหลือแล้ว ผมร่วงตามธรรมชาติวงจรชีวิตของเส้นผมแต่ละเส้นบนหนังศีรษะจะมี 3 ระยะ คือ ระยะที่ 1 ‘ระยะของการเจริญเติบโต’ โดยเส้นผมที่งอกจากรากผมจะเจริญเติบโตประมาณ 1 เซนติเมตรต่อเดือน และจะสามารถคงอยู่บนหนังศีรษะได้ประมาณ 3-7 ปีในคนที่มีสุขภาพปกติ จากนั้นจึงจะเข้าสู่ระยะที่ 2 คือ ‘ระยะพักตัว’ ระยะนี้เส้นผมจะไม่เจริญเติบโตและรากผมจะหดและเริ่มฝ่อ ระยะพักตัวนี้จะใช้เวลาประมาณ 3-4 สัปดาห์ก่อนจะเข้าสู่ระยะสุดท้ายคือ ‘ระยะหลุดร่วง’ ซึ่งรากผมและเส้นผมจะหลุดร่วงออกจากหนังศีรษะ ระยะนี้จะกินเวลาอีกประมาณ 3-4 เดือน และในที่สุดร่างกายจะมีปัจจัยต่างๆ มากระตุ้นให้เกิดการสร้างรากผมใหม่แทนที่รากผมที่ฝ่อและหลุดร่วงไป ในคนที่มีสุขภาพร่างกายปกติ เส้นผมบนหนังศีรษะส่วนใหญ่ประมาณ 80-95% จะอยู่ในระยะเจริญเติบโต ส่วนที่เหลือ 5-20% จะอยู่ในระยะหลุดร่วง ส่วนระยะพักตัวของเส้นผมจะสั้นมาก ดังนั้นเราจึงพบว่าทุกคนจะมีเส้นผมหลุดร่วงได้ทุกวัน ประมาณ 100-150 เส้นต่อวัน ซึ่งนับเป็นเรื่องปกติ อย่างไรก็ตามนักวิทยาศาสตร์พบว่าผู้หญิง เส้นผมบนหนังศีรษะจะมีระยะที่ 1 คือระยะเจริญงอกงามนานกว่าผู้ชาย ทำให้ผู้หญิงมีเส้นผมดกหนานานกว่าผู้ชาย และในระหว่างตั้งครรภ์ เส้นผมจะยิ่งดก แต่เมื่อหลังคลอดบุตร เส้นผมจะหลุดร่วงมากกว่าปกติตามฮอร์โมนที่ลดลงนอกจากความเข้าใจในวงจรชีวิตเส้นผมแล้ว ความแตกต่างในวัยยังมีผลต่อการเจริญงอกงามของรากผมและเส้นผมอีกด้วย ในวัยเด็กและวัยรุ่นซึ่งเป็น วัยเจริญพันธุ์ ร่างกายสมบูรณ์มีฮอร์โมนเพศสูงสุด แน่นอนเซลล์ทั่วร่างกายมีการแบ่งตัวและเจริญเติบโตเต็มที่ รากผมก็เช่นกัน จะมีรากผมใหม่เกิดทดแทนรากผมเก่าที่ฝ่อและหลุดร่วงไปทันที โดยมีอัตราการเจริญเติบโตมากกว่าอัตราการตายของรากผมรวมทั้งเซลล์อื่นๆ ทั่วร่างกายก็เช่นกัน ทำให้วัยเด็กและหนุ่มสาวมีเส้นผมดกแม้ว่าจะร่วงทุกวันก็ตาม แต่เมื่อคนเราย่างเข้าสู่วัยกลางคนและวัยชรา อัตราการเกิดของเซลล์ใหม่หรือรากผมน้อยกว่าอัตราการตายและหลุดร่วงของรากผม ทำให้ผมบางลงๆ พร้อมกับอายุที่เพิ่มขึ้น เพราะเส้นผมที่หลุดร่วงทุกวัน แต่รากผมไม่ได้งอกใหม่หรืออัตราการงอกน้อยกว่าอัตราการหลุดร่วงของเส้นผมนั่นเองที่กล่าวไปข้างต้นเป็นเรื่องของธรรมชาติสำหรับคนที่มีสุขภาพสมบรูณ์ ดังนั้นหากพบว่าเราอยู่ในวัยกลางคนหรือวัยชรา หนังศีรษะมีผมบางก็เป็นเรื่องปกติไม่ต้องกังวลใจ และไม่ควรพยายามไปหาซื้อยาหรือวิตามินหรืออาหารเสริมหรือหายาอื่นใดมากินให้เสียเงินเสียทองอีกผมร่วงผิดปกติผู้ที่มีเส้นผมร่วงมากผิดปกติจนผมบางลงอย่างสามารถสังเกตเห็นได้ชัดเจน เกิดได้จากปัจจัยมากมายดังนี้1 ผมร่วงชนิดชั่วคราว สาเหตุเช่น ความเครียดมากๆ เป็นระยะเวลานานๆ อาการผมร่วงมักจะตามมาโดยไม่รู้ตัว สามารถเกิดได้กับทุกวัยแม้แต่วัยเรียน อาจเกิดจาก การเจ็บป่วย เป็นไข้สูง หรือโรคต่างๆ หรือสาเหตุจากการเป็นโรคเรื้อรัง เช่น เบาหวาน หรือ เกิดกับ หญิงหลังคลอดบุตร หรือใน ผู้ที่มีการกินยาบางชนิด เช่น ยาคุมกำเนิด เป็นต้น การรักษา อาการผมร่วงชนิดชั่วคราวนี้ไม่จำเป็นต้องรักษา เพราะจะหายเองได้ เช่นเมื่อหายเครียดจากปัญหา หายจากอาการเจ็บป่วยที่เรื้อรังหรือเมื่อหยุดการกินยา เส้นผมจะเจริญหนาแน่นดังเดิมได้2 ผมร่วงจากกรรมพันธุ์ เกิดจากสาเหตุทางพันธุกรรม และจากระดับของฮอร์โมน ‘เทสโทสเทอร์โรน testosterone’ ในร่างกาย พบได้ในทั้งหญิงและชาย แต่จะพบในชายมากกว่าหญิงการรักษา ผมร่วงจากสาเหตุนี้แก้ได้ยากมากแม้ว่านักวิทยาศาสตร์ทางการแพทย์จะพยายามคิดค้นยาใหม่ๆ แต่ก็ยังไม่ได้ผล แพทย์ผิวหนังมักนิยมจ่ายยา เพื่อลดปริมาณของฮอร์โมนชนิดนี้ในร่างกาย หรือจ่ายยาลดความดันโลหิตซึ่งมีอาการข้างเคียงคือ การงอกของเส้นผม แต่เส้นผมที่งอกจะเป็นเพียงเส้นขนอ่อนๆ บางๆ เท่านั้น หรือแม้แต่ยากลุ่ม สเตรียรอยด์ ที่แพทย์บางท่านก็นิยมจ่าย แต่ผลลัพธ์ว่าจะมีเส้นผมงอกหนาได้นั้น คงเป็นไปได้ยากมากในกรณีของผมร่วงจากสาเหตุของพันธุกรรม แต่ที่แน่ๆ คือจะได้รับอันตรายจากยาอันตรายเหล่านี้องค์ประกอบเคมีของผลิตภัณฑ์บำรุงผมหรือป้องกันผมร่วงจะพบสินค้าเหล่านี้ขายดิบขายดี เพราะทุกคนอยากมีความหวังขอให้เส้นผมงอกงามดกหนาเหมือนวัยหนุ่มสาว (แม้ว่าจะใช้มานานปียังไม่ได้ผลแต่ก็ยังยินดีเสียเงินซื้อใช้ต่อไป) องค์ประกอบหลักทางเคมีมักประกอบไปด้วย1.สารสำคัญในการกระตุ้นให้มีการไหลเวียนของเลือดไปเลี้ยงรากผม เพื่อป้องกันผมร่วง มีมากมาย เช่น วิตามินชนิดต่างๆ รวมทั้งสารสกัดจากพืชสมุนไพรชนิดต่างๆ 2.สารอาหารในกลุ่มโปรตีน เพื่อเสริมสร้างความแข็งแรงให้รากผมและเส้นผม3.สารสำคัญที่มีประสิทธิภาพลดและควบคุมปริมาณไขมันของหนังศีรษะ และลดอาการอักเสบของต่อมไขมัน4.สารสำคัญในการควบคุมการเจริญเติบโตของเชื้อจุลินทรีย์บนหนังศีรษะข้อควรสังเกตและน่าคิด หากยาและผลิตภัณฑ์ป้องกันผมร่วง มีประสิทธิภาพแก้ปัญหาผมร่วงได้ เราคงไม่ได้เห็นคนหัวเถิกหรือหัวล้านในผู้ชายได้ในทุกประเทศทั่วโลก สาเหตุจากพันธุกรรมคงต้องยอมรับ หรือมิฉะนั้นอาจแก้ปัญหาโดยการใส่วิกผมหรือชนิดถักทอเส้นผมลงบนหนังศีรษะ จะปลอดภัยกว่าการพยายามหาซื้อยาวิเศษที่อันตรายแต่ปราศจากความหวังมาเป็นที่พึ่ง